به گزارش خبرگزاری «حوزه» آیت الله مصباح یزدی امشب در درس اخلاق خود در بیت رهبری در قم، گفت: آیاتی در قرآن وجود دارد مبنی بر این که همه چیز مشمول قدر است؛ درا ینجا این سوال پیش می آید که وقتی بیان می کنیم کل شی، شامل افعال و حوادثی که برای ما اتفاق می افتد هم می شود؟ یعنی اینها مشمول قدر الهی هستند وخداوند در مورد همه چیز تقدیر و قدری دارد؟ شبیه آن کل شی عنده بمقدار است که این مقدار هم به تعبیر قدر به کار می رود.
این استاد حوزه بیان کرد: این سوال مطرح می شود که ادیان چرا این مطلب را بیان کردند؛ این تعبیری که همیشه مورد سوال واقع می شود و گاهی هم موجب بدآموزی هایی هم می شود؛ در این زمینه بحث مفصل بسیار زیادی می طلبد.
ایشان گفت: هدف ادیان از بیان این مطلب برای بالابردن معرفت بندگان نسبت به خدابوده است؛ قطعا تقرب به خدا از همین معرفت حاصل می شود؛ یکی از اهداف بسیار مهم انبیاء(ع) نیز آن است که خداوند را به بشر معرفی کنند و صفات و افعال الهی را به بندگان ارایه دهند.
آیت الله مصباح یزدی بیان کرد: توحید مهمترین معرفت است که شامل توحید در ذات، توحید در صفات و توحید در افعال است؛ توحید افعالی به این معنی که فعل خداوند به نحوی شامل همه موجودات شود، دارای ابهاماتی است که همه نمی توانند به درستی آن را درک کنند؛ اما ذات خدایی را هیچ موجودی نمی تواند به طور کامل بفهمد؛ وقتی به صفات می رسیم می بینیم که کنه صفات الهی هم قابل فهم نیست.
عضو خبرگان رهبری خاطرنشان کرد: البته در اینجا برخی از مراتب صفات الهی برای برخی از اولیای خداوند به شهود رسیده است، ولی وقتی بیان می کنیم که خداوند علم دارد مفهومش این است که حتما باید به چشم این علم را ببینیم؛ مگر اینکه با اسباب و علل آن متوجه شویم که چه حادثه ای می افتد، ولی خداوند قبل از خلقت عالم، علم داشته است که چه چیزی به وجود می آید و چه می کند و چه خواهد شد.
وی اظهارکرد: وقتی به درستی دقت می کنیم، می بینیم که به کنه افعال الهی نیز نمی توانیم به درستی برسیم؛ در اینجا نمی توانیم دامنه ابهامات و جهل ها را گسترش دهیم، ولی باید گفت که حضرت ابراهیم(ع) که از بزرگترین انبیای الهی است از بزرگترین درخواست هایش این بود که خداوندا به من زنده شدن مردگان را نشان بده؛ او می دانست که خداوند این کار را خواهد کرد، ولی از کیفیت آن سوال پرسید.
ایشان افزود: حضرت ابراهیم(ع) با آن مقامات به کنه فعل الهی نیز واقف نبود و از خداوند خواست که کیفیت این کار را به او نشان دهد؛ در اینجا توان آن که به کنه افعال و صفات و ذات برسیم، نداریم و باید به این نتیجه برسیم که نمی توانیم.
آیت الله مصباح یزدی بیان کرد: وقتی که خداوند برای ارتقای معرفت بشر، پیامبران(ع) و قرآن را نازل کرده است، ولی باید گفت، حتی خداوند هم برای آنچه که علم دارد هم باید به زبان ما بیان کند که ما هم آن را بفهمیم؛ امکان آن نیست که حقایقی که خداوند از آن واقف است به همان کیفیت به بشر منتقل شود.
این استاد حوزه خاطرنشان کرد: استعدادهای انسان در فهم بسیار متفاوت است و فقط برجستگان عالم هستند که می توانند مفاهیم عمیق را درک کنند؛ برای این موج انسان ها که سطوح مختلفی از استعداد را دارند نیز باید به شکلی مفاهیم را بیان کرد که برای آنها بدآموزی نداشته باشد و بتوانند خود را ارتقا دهند که این مساله از بزرگترین هنرهای تعلیم و تربیت است.
رئیس موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) اظهارکرد: آیات متشابه همین کار را انجام می دهد که همه بتوانند از یک سطحی از این معرفت استفاده کنند؛ انبیا نیز از این روش استفاده کردند؛ یعنی ما می توانیم از هر لایه این معانی راه خروجی را پیدا کنیم و از هر یک از این لایه ها، مطالبی را بفهمیم به همین خاطر است که در همین باب اصحاب ائمه سوالاتی را مطرح کردند و ائمه(ع) به هر یک به یک شکلی جواب دادند.
ایشان گفت: در خصوص توحید افعال نیز لایه هایی وجود دارد؛ یعنی اینکه بفهمیم کار خدا در روی زمین به چه شکل است؛ یعنی آیا همه کارها کار خداست و برخی کارها با طبیعت و یا بشریت است؛ در قرآن این بحث وارد شده است؛ ولی با این تفکر ما متفاوت است؛ یعنی خداوند در یک جا می گوید که آفتاب می درخشد و درختان را جان می دهد، ولی یک جای دیگر بیان می کند که ما این کار را انجام دادیم؛ حال یک امر دیگر را نیز که بندگان انجام می دهند نیز خداوند به خود منتسب می کند؛ در خرمشهر نیز رزمندگان ما با شجاعت این شهر را آزاد کردند، ولی امام فرمودند، «خرمشهر را خدا آزاد کرد».
آیت الله مصباح یزدی بیان کرد: برخی گمان می کنند که امام(ره) وقتی بیان کرد که خرمشهر را خدا آزاد کرد ایشان تعارف می کردند در حالی که امام از عمق جان به این مساله اعتقاد داشت؛ با فرض اینکه می دانست این رزمندگان چه کردند؛ این مساله یک فاعلیت دیگری است؛ ما می گوییم که این کار را یا من می کنم یا خدا ولی قرآن می گوید این کار را هم تو می کنی و هم خدا می کند.
این استاد حوزه خاطرنشان کرد: این مساله در حقیقت فاعلیتی است از جانب خدا؛ والله خلقکم وما تعملون؛ یعنی خداوند شما را خلق کرد، کارهایتان را نیز خداوند خلق کرده است؛ خداوند می خواهد انسان ها را به شکلی تربیت کند که درک کنند و لیاقت این را پیدا کنند که درک کنند؛ برای این کار مراحلی را در نظر گرفته است؛ اولین آن این است که خداوند به همه کارهای ما آگاه است؛ یعنی اینکه خداوند به آنچه در دل شما خطور کرده است و آنچه بعدها در دل انسان خطور می کند آگاه است.
ایشان اظهارکرد: مرتبه دوم این است که هر کاری که انسان انجام می دهد، باید در دایره اذن الهی باشد و هیچ چیزی خارج از این دایره نیست؛ در اینجا هرکسی یک تصویری در این زمینه دارد؛ نه تنها حیات انسان به اذن خداست حتی مرگ او نیز به اذن خداست؛ در اینجا افعال اختیاری انسان نیز مورد مطالعه و دقت قرار می گیرد که در اینجا قرآن بیان می کند که هیچ کس بدون اذن خدا نمی تواند ایمان بیاورد.
عضو خبرگان رهبری گفت: این مراتب مقدمات کار است؛ یعنی حوادث و کارهایی که انسان انجام می دهد نیز به اذن خداست؛ حوادثی نیز که اتفاق می افتد نیز علاوه بر اینکه در دایره علم خداست در دایره اذن خداست؛ حال اذن و مشیت خدا چیست نیاز به بحث دارد، ولی هدف توحید است و این مراحل برای بشر تشریح می شود؛ هیچ کس نبوده و نیست که در یک کار کوچکی بی نیاز از خداست؛ ولی این به آن معنی نیست که انسان اختیار و مسئولیت ندارد.
آیت الله مصباح یزدی بیان کرد: این مرحله پیش می رود تا به فاعلیت خدا برسیم؛ در اینجا کار ادامه پیدا می کند که شاید به مسیر حضرت ابراهیم(ع) برسیم؛ ولی حقیقت اذن خدا مشخص نیست؛ اگر بندگان در مقابل این هدایت ها شاکر باشند خداوند آن را هدایت می کند و مسایلی را نیز به آنها نشان می دهد؛ حقایقی وجود دارد که اسم آن ملکوت است؛ این رابطه ملکوتی فهمیدنی نیست، بلکه دیدنی است؛ حضرت ابراهیم به مقامی رسید که عالم یا بخشی از عالم ملکوت را ببیند؛ وقتی این را دید به مقام یقین رسید.
این استاد حوزه خاطرنشان کرد: این سوال مطرح می شود که اگر همه چیز تابع قضای الهی است، پس جبر اینجا حاکم است؛ حکمت خداوند از طرح آن، این است که چنین مساله ای از مراتب توحید افعالی است؛ یعنی از علم شروع کرد و مشیت را بیان کرد و رسید به جایی که مهندسی عالم را خداوند بیان می کند؛ روایتی از امام هادی این است که قدر در حقیقت مهندسی عالم است.
